تاریخچه بیمه

بیمه در مفهوم جبران خسارت زیاندیدگان در ایران سابقه ای طولانی دارد. متأسفانه در این زمینه مطالعات کافی در متون تاریخی و ادبی انجام نشده است و اگر چنین مطالعه ای صورت گیرد چه بسا اطلاعاتی گرانبها بدست آید

برای خرید آنلاین بیمه کلیک کنید

بخش اول

تاریخچه بیمه

نخستین نشانه هایی که از امر بیمه گری در جهان دیده می شود به قرون قبل از میلاد مسیح برمی گردد که بازرگانان فنیقی که به تجارت دریایی گندم مشغول بودند برای جلوگیری از زیان ناشی از خطر سفرهای دریایی شیوه ای ابداع کرده بودند که هر بازرگان موظف بود قبل از شروع سفر دریایی سهم اندکی از محموله گندم خود را در اسکله بگذارد بدین ترتیب باتوجه به تعداد زیاد تجار و سفرهای متعدد دریایی حجم زیادی از اندوخته گندم تشکیل و از آن ذخیره برای جبران خسارت بازرگانی که گندم وی در سفر دریایی از بین می رفت استفاده می گردید برای انجام این امر مأموری نیز بکار گرفته می شد. این شیوه در تأمین خسارت تجار حادثه دیده بسیار سودمند و ارزنده بود زیرا :

١. هر چه تعداد بازرگانانی که حاضرند در این روش سهم بگذارند بیشتر باشد سهم هر بازرگان در این مشارکت کمتر خواهد بود.

٢. هر بازرگانی که کالای او مسیر دورتری را می پیماید و طبعا” با خطر بیشتری روبروست سهم بیشتری از گندم خواهد پرداخت. در زمان فراعنه مصر، صندوق های تعاون برای پرداخت هزینه های کفن و دفن وجود داشته و در فاصله سالهای ٩١۶ تا ٧٠٠ قبل از میلاد مسیح نزد اهالی شهر لوان در جزیره رودس زیان همگانی یا جنرال آوریج بعنوان یک رسم بازرگانی شناخته شده بود، به این معنی که اگر مال التجاره ای برای نجات کشتی و سایر کالاها به دریا ریخته می شد بازرگانانی که اموال آنها نجات پیدا کرده بود بایستی خسارت بازرگانانی که کالاهای آنها به دریا ریخته شده بود را جبران می کردند.

٢ گاه شمار بیمه در جهان (مبداء، سال میلادی)

قرن سیزدهم : دوره رونق وام های دریایی(شکل ابتدایی بیمه های دریایی)

١٢٩٣ : تصویب اولین قانون و مقررات بیمه دریایی در پرتقال

١٣١٠ : تشکیل اولین شرکت بیمه با نام اتاق بیمه بروژ در بلژیک

١٣٣۶ : پاپ گرگوار نهم کلیه معاملات رباخواری از جمله وام های دریایی را ممنوع می کند و به همین دلیل رونق بیمه های دریایی دچار رکود می گردد.

١٣۴٧ : عقد نخستین قرارداد بیمه دریایی در جنوا

١٣۶٩ : تصویب اولین مقررات قانونی بیمه ای در جمهوری جنوا

١٣٨٠ : اجباری شدن بیمه کشتی ها توسط دولت ها

١۵٢۴ : ثبت اولین دعاوی بیمه ای در لندن

١۵۶٣ : تدوین مقررات بیمه و کشتی رانی در آنتورپ توسط پادشاه اسپانیا

١۵٧٠ : تشکیل Royal exchange یا بورس معاملات بیمه ای و متعاقب آن تشکیل اولین اتاق بیمه در لندن

١۵٧۵ : یکنواخت شدن فرم بیمه نامه ها در لندن با اقتباس از فرم بیمه نامه های ایتالیا و اسپانیا

١۵٨٣ : تصویب قانون محدودیت عملیات بیمه گری در لندن با هدف حذف فعالیت های تجار لمباردی

١۵٩٣ : تشکیل اولین دادگاهی که منحصرا” به دعاوی بیمه رسیدگی می کرد (اسپانیا)

١۶٠١ : تدوین آئین نامه های داوری و سایر امور بیمه ای (لندن)

١۶٠١ : تصویب قوانین مربوط به بیمه باربری دریایی و تشکیل دادگاه دعاوی (لندن)

١۶۶٢ : افزایش اختیارات قضات اتاق بیمه ای (لندن)

١۶۶۶ : وقوع آتش سوزی بزرگ لندن

١۶٩١ : شروع فعالیت های مستمر ادوارد لوید و انتقال به محل دائمی آن

١۶٩۶ : انتشار روزنامه اخبار لویدز

١۶٩۶ : تأسیس نخستین شرکت بیمه آتش سوزی در انگلستان

١۶٩٩ : تأسیس نخستین شرکت بیمه عمر در انگلستان

١٧٢٠ : تشکیل دو شرکت بیمه رویال اکس چنج و لندن آشورانس پس از سال ها مجادله و مخالفت

١٧٧١ : تغییر فرم بیمه نامه های دریایی در لندن

١٧٧٩ : تدوین قرارداد بیمه دریایی توسط بیمه گران لویدز

١٨۴٩ : تأسیس شرکت بیمه مسافران راه آهن برای بیمه کردن مسافران در مقابل حوادث راه آهن در انگلستان

١٨۵٠ : صدور بیمه نامه هایی برای خطر توفان

١٨۶۵ : صدور بیمه نامه برای خطر شکست شیشه

١٨۶۶ : صدور بیمه نامه برای خطرهای دیگ های بخار و شکست ماشین آلات

١٨٨٠ : تأسیس شرکت بیمه مسئولیت کارفرمایان

١٨٨٨ : صدور بیمه نامه اتومبیل

١٨٨٩ : صدور بیمه نامه برای خطر سرقت

٣ سابقه تاریخی بیمه در ایران

۴ گاه شمار بیمه در ایران (مبداء شمسی)

١٢٧٠ : واگذاری امتیاز بیمه گری به لازار پولیاکوف روسی برای مدت ٧٠ سال

١٢٨۴ : انعقاد قرارداد پستی که برای اولین بار در آن سخن از بیمه رفته

١٢٩٠ : تأسیس شعب دو شرکت بیمه روسی بنام نادژدا و کافکاز مرکوری

١٣١٠ : تصویب قانون ثبت شرکت ها در ایران و فعالیت شرکت های بیمه خارجی مثل اینگستراخ، آلیانس، ایگل استار،

الوطنی و…

١٣١۴ : تأسیس اولین شرکت بیمه ایرانی با نام بیمه ایران و سرمایه ٢٠ میلیون ریال

١٣١۶ : تصویب قانون بیمه در ٣۶ ماده

١٣١۶ : الزام شرکت های بیمه به واگذاری ٢۵ % اتکایی اجباری به بیمه ایران

١٣٢٩ : تأسیس اولین شرکت بیمه خصوصی با نام بیمه شرق

١٣٣١ : مصوبه هیأت دولت درمورد ادامه فعالیت های شرکت های بیمه خارجی درصورت تودیع ٢۵٠ هزار دلار به بانک ملی

و محدود شدن فعالیت آنها به یورکشایر و اینگستراخ

١٣۴٧ : تصویب قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسیله نقلیه موتوری زمینی (بیمه شخص ثالث)

١٣۵٠ : تأسیس بیمه مرکزی ایران

١٣۵٨ : ملی شدن ١٢ شرکت بیمه خصوصی بنا به تصمیم شورای انقلاب

١٣۶٧ : تصویب لایحه اداره امور شرکت های بیمه توسط مجلس شورای اسلامی

١٣٧٩ : تصویب آئین نامه مقررات و فعالیت مؤسسات بیمه در مناطق آزاد تجاری صنعتی در جلسه هیأت وزیران

١٣٨٠ : تصویب طرح تأسیس مؤسسات بیمه غیردولتی توسط اشخاص داخلی در مجلس شورای اسلامی

۵ اهمیت بیمه از نظر اقتصادی

نیمه دوم قرن بیستم ، بیمه در کشورهای صنعتی بدلیل تأثیر از تجارت بین المللی، توسعه مبادلات بازرگانی، افزایش حوادث فاجعه آمیز ناشی از انقلاب صنعتی و آتش سوزی رشد و بالندگی ویژه ای یافته بطوریکه امروزه باید قبول کرد که بیمه و اقتصاد لازم و ملزوم یکدیگرند زیرا گسترش بیمه با توسعه اقتصادی مرتبط و اشاعه بیمه نیز کمک به بهبود وضع معیشت افراد جامعه و حفظ سرمایه های ملی و در نهایت باعث قوام اقتصاد یک کشور خواهد بود. شاخصی که برای ارزیابی تولید اهمیت بیمه در اقتصاد و میزان گسترش بیمه بکار می رود ضریب نفوذ بیمه ای یا نسبت کل حق بیمه به GDP (تولید ناخالص داخلی) می باشد که رابطه بین توسعه اقتصادی و فعالیت های بیمه ای را نشان می دهد به این لحاظ اهمیت بیمه از نظر اقتصادی عبارت است از :

۵.١ حفظ ثروتهای ملی : سرمایه های موجود هر کشور در زمره ثروت های ملی تلقی شده که با بیمه کردن آنها کمک به حفظ سرمایه های ملی می گردد.

۵.٢ تضمین سرمایه گذاری ها : توسعه اقتصادی کشور در گرو سرمایه گذاری های جدید می باشد و سرمایه گذاری مستلزم وجود اولا” منابع مالی و در ثانی ابزاری برای حفظ سرمایه گذاری ها در مقابل خطرات می باشد ، بیمه ابزاری کامل در جهت اطمینان بخشیدن به صاحبان سرمایه برای صیانت از سرمایه آنها می باشد.

۵.٣ توسعه سرمایه گذاری : شرکت های بیمه از محل دریافت حق بیمه (ذخایر فنی) از بیمه گذاران با سرمایه گذاری در زمینه های مختلف مثل خرید سهام یا ایجاد مؤسسات تجاری و خدماتی به شکوفایی اقتصاد ملی کمک می کنند.

۵.۴ تأثیر بر موازنه ارزی : شرکت های بیمه از طریق قبول کردن سهم اتکایی از بیمه گران سایر کشورها و دریافت ارزی حق بیمه موجب ورود مبالغ ارزی بزرگی به کشور می گردند.

۵.۵ تشکیل درآمد ملی در اثر ایجاد ارزش افزوده : بیمه گران با ایجاد ارزش افزوده (تفاضل حق بیمه وصول شده و مجموع خسارت پرداختی و هزینه های بیمه گری) به افزایش درآمد ملی کمک می کنند.

۵.۶ افزایش سطح اشتغال : شرکت های بیمه با افزایش واحدها و شبکه فروش خود و گسترش سرمایه گذاری به ایجاد اشتغال کمک می نمایند.

۵.٧ تأمین کننده امنیت مالی در فعالیت های تجاری : بیمه گران با دریافت حق بیمه و ارائه پوشش بیمه ای صاحب سرمایه را در مقابل حوادث حمایت می کنند.

۶ تعریف بیمه

بیمه در حقیقت فرایند یک واسطه گری مالی با ماهیت تعاونی می باشد که در آن مصرف کننده قبل از آنکه خدماتی دریافت کند بهای آن را می پردازد و دارای ٣ رکن اصلی خطر، حق بیمه و خسارت می باشد. تعاریف متعددی از بیمه بعمل آمده که آشناترین آن همان ماده یک قانون بیمه مصوب ١٣١۶ است که عقد بیمه را چنین تعریف می کند “بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازاء پرداخت وجه یا وجوهی، از طرف دیگر درصورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارد بر او را جبران نموده و یا وجه معینی را بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار، وجهی را که بیمه گذار به بیمه گر می پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می شود موضوع بیمه می نامند . ولی بهترین تعریفی که از بیمه در رابطه با ریسک صورت می گیرد عبارت از “بیمه سازوکار و یا خدمتی است برای انتقال ریسک های مشخص بیمه گذار به بیمه گر در قبال پرداخت حق بیمه توافق شده. بیمه از منظر بیمه گذار انتقال ریسک و از دید بیمه گر سازوکار انباشت است که طی آن بیمه گر قادر می گردد از طریق یک کاسه کردن پوشش بیمه ای تعدادی از بیمه گذارانی که در معرض خطر یکسان قرار دارند ریسک هایی را که خود ممکن است با آنها روبرو شود (ریسک پرداخت خسارات بزرگ و همزمان( را کاهش دهد. در عقد بیمه رابطه حقوقی که بین بیمه گذار و بیمه گر بوجود می آید موجب تعهد بوده و بیمه گر قبول می کند که تحت شرایط معینی درصورت بروز حادثه ای که در تعهد بیمه گر قرار گرفته از بیمه شده رفع زیان نماید. در تعریف بیمه علاه بر رابطه حقوقی ایجاد شده بین بیمه گر و بیمه گذار باید به نکات زیر نیز توجه شود :

جنبه های فنی و آماری پذیرش خطری که موجب عقد قرارداد شده است.
جامعیت : یعنی انواع مختلف رشته های بیمه را در برگیرد.
مانع بودن : از تداخل دیگر توافق هایی که ممکن است با بیمه تشابهاتی داشته ولکن فاقد جنبه های فنی و علمی این صنعت می باشد جلوگیری نماید.

باتوجه به مراتب یاد شده می توان بیمه را به شرح زیر تعریف نمود :

بیمه عقدی است با ماهیت تعاونی که براساس قانون اعداد بزرگ و علم آمار شکل گرفته و به موجب آن مؤسسه و یا صندوق مشترکی (بیمه گر) با متشکل کردن گروهی از افراد (بیمه گذار) که در معرض خطر مشابهی قرار دارند با دریافت وجوه معینی از آنان (حق بیمه) به منظور مقابله با خسارت ناشی از خطرهای یاد شده تعهد می نماید درصورتی که حوادث مورد تعهد منجر به وارد شدن زیان برای هر یک از افراد (بیمه گذاران) گردد آن را جبران نماید.

بخش دوم

١ تقسیم بندی بیمه

تقسیم بندی های گوناگونی درمورد موضوع بیمه بر مبنای تکنیک و سرشت عملیات بیمه ای – موضوعی یا تاریخی به عمل

آمده که رایج ترین آنها تقسیم بندی است که با تعریف بند ب اساسنامه قانون اداره امور شرکت های بیمه مصوب ١٣۶٧ مجلس شورای اسلامی همخوانی دارد و به شرح زیر می باشد:

١.١ بیمه های اجتماعی: Social security Insurance یا بیمه های اجباری که بیمه های ناشی از قانون نیز گفته می شود به بیمه هایی اطلاق می شود که اصولا” برای رعایت مصالح اجتماعی و حمایت از اشخاص یا طبقات کم درآمد جامعه جنبه اجباری و یا رفاهی پیدا می نماید. در این نوع بیمه خطرهایی مثل بیماری ، از کارافتادگی ، پیری، بیکاری و حوادث ناشی از کار تحت پوشش قرار می گیرند. در این نوع بیمه :

الف : در پرداخت حق بیمه شخص دیگری (کارفرما) نیز مشارکت دارد که بخش اعظم حق بیمه را می پردازد.

ب : برخلاف بیمه بازرگانی حق بیمه متناسب با ریسک تعیین نمی شود بلکه مبنای محاسبه آن درصدی از حقوق یا دستمزد بیمه شده می باشد.

ج : پرداخت خسارت الزاما” با دریافت حق بیمه همراه نیست.

د : اجباری می باشد.

ه : روابط بیمه گر با بیمه گذار روابطی قانونی می باشد.

١.٢ بیمه های بازرگانی PRIVATE OR Merchant Insurances : صرفنظر از تقسیم بندی های بسیار متنوعی که تاکنون از رشته های مورد عمل در بیمه های بازرگانی به عمل آمده، تقسیم بندی زیر که اساس لایحه اداره امور شرکت های بیمه مصوبه سال ۶٧ مجلس شورای اسلامی می باشد شرح داده می شود.

١.٢.١ بیمه اشیاء یا اموال Property Insurance : یا بیمه زیان یا بیمه های غیرزندگی، : Non –life insurance

در این بیمه موضوع تعهد بیمه گر جبران خسارت وارده به شیء می باشد (شیء اعم از بی روح مثل اموال، حمل ونقل و یا ذیروح مثل حیوانات و یا محصولات کشاورزی( یعنی آنچه قابل تقویم به وجه نقد باشد مهم ترین ویژگی این بیمه جبران خسارت وارده و پرداخت غرامت می باشد بنابراین بیمه گذار زیان دیده نمی تواند خسارتی بیش از حد واقعی دریافت نماید و وضعی بهتر از زمان قبل از بروز حادثه کسب نماید از مهمترین رشته های بیمه اموال باید از بیمه آتش سوزی، اتومبیل، باربری و محصولات کشاورزی نام برد.

١.٢.٢ بیمه اشخاص: Personal Insurance

در این بیمه، تعهد بیمه گر مرتبط با فوت و یا حیات و یا سلامت بیمه شده می باشد مثل بیمه های عمر، درمان، حوادث.در

این بیمه برخلاف بیمه اشیاء و اموال بیمه گر نمی تواند غرامت وارده به بیمه شده را برآورد نماید زیرا زندگی انسان ها را نمی توان از نظر مالی ارزیابی کرد. بیمه اشخاص سرشت غیرغرامتی دارد و برخلاف بیمه های اموال یا بیمه های غرامتی که خسارت پرداختی به بیمه گذار نباید از ارزش شیء بیمه شده در زمان حادثه تجاوز کند در بیمه های اشخاص، باستثنای بیمه درمان بیمه گر درصورت تحقق خطر مورد نظر باید مبلغ مورد تعهد را بپردازد بنابراین سرشت بیمه های اشخاص به استثنای بیمه درمان دربرگیرنده ٣ خصلت عمده است.

الف : مبلغ بیمه شده خصلت مقطوع دارد. در هنگام قرارداد طرفین توافق می کنند که مبلغ تعیین شده (سرمایه بیمه) درصورت تحقق خطر پرداخت گردد.

ب : مبلغ بیمه شده جنبه ترمیم و جبران ندارد. بلکه اجرای تعهد در قبال دریافت حق بیمه می باشد.

ج : بیمه گر نمی تواند جانشین بیمه گذار برای وصول غرامت پرداخت شده بشود. بیمه گر در بیمه های اشخاص به منظور

انجام تعهدات خود زیان یا خسارت وارده به بیمه شده را ملاک عمل قرار نمی دهد بلکه با احراز وقوع خطرهایی که در بیمه

نامه قید شده مبلغ مورد تعهد را پرداخت می کند.

١.٢.٣ بیمه مسئولیت: Liability Insurance

در این بیمه مسئولیت مدنی بیمه گذار در قبال اشخاص ثالث بیمه می شود به عبارت دیگر زیان هایی که در نتیجه قصورو سهل انگاری افراد در قبال اشخاص پدید می آید تحت پوشش قرار می گیرد. بنابر ماده ٣٢٨ قانون مدنی ایران، هر کس مال غیر را تلف کند ضامن آن است و باید مثل و یا قیمت آن را بدهد… هرکس موجب زیان و یا خسارت به جان و یا مال اشخاص دیگر شود مسئول جبران آن می باشد، اضافه می گردد آنچه تحت پوشش بیمه مسئولیت بیمه می گردد فقط مسئولیت مدنی افراد بوده و بنابراین مسئولیت جزائی یا کیفری نمی تواند تحت پوشش بیمه مسئولیت قرار گیرد در این رشته می توان از بیمه های مسئولیت کارفرما در قبال کارکنان و یا اشخاص ثالث و یا بیمه مسئولیت هتل داران و… نام برد.

این رشته بیمه ای ویژگی هایی دارد که آن را از بیمه های اموال و اشخاص متمایز می کند زیرا در حالی که بیمه های اموال سرشت غرامتی و جنبه جبران خسارت داشته و بیمه های اشخاص بدلیل سرشت ناغرامتی آن پرداخت بیمه جنبه مقطوع و معینی دارد ، در بیمه های مسئولیت چون پیامد و نتیجه وقوع خطر یا میزان خسارت احتمالی نامعلوم است و از طرفی سرشت آن جنبه غرامتی دارد بیمه گران برای تعیین خسارت های وارده ملاک و ضوابط متفاوتی در نظر می گیرند بدین معنا که کارشناسان پزشکی و یا مالی میزان خسارت وارده را تعیین و دادگاه ها بر پایه نظر کارشناسان رأی صادر کرده و بیمه گران براساس آن تعهد خود را تا میزان تعیین شده در بیمه نامه در قبال زیان دیدگان اجرا می کنند. ویژگی دیگر این بیمه، عدم اجرای قاعده جانشینی یا حق رجوع بیمه گر به مسئول حادثه می باشد که در صفحات بعد توضیحات بیشتری راجع به این قاعده داده خواهد شد.

البته علاوه بر تقسیم بندی سه گانه فوق (بیمه نامه های اموال، بیمه های اشخاص و بیمه های مسئولیت) بیمه نامه دیگری نیز تحت عنوان بیمه مهندسی در شرکت های بیمه صادر می شود که به دلیل ماهیت خاص خود تابع هر سه نوع تقسیم بندی می شود.

در توضیح بیشتر این نوع بیمه باید گفت که اصولا” بیمه های مهندسی برای تحت پوشش قرار دادن پروژه های عمرانی از قبیل احداث سد، پل، فرودگاه، مترو، … و همچنین نصب ماشین آلات در واحدهای تولیدی و اموری از این قبیل ایجاد گردیده و چون در این بیمه نامه اموال متعلق به بیمه گذار و اشخاصی که در پروژه شاغل هستند (کارگران و کارکنان شاغل در پروژه) و همچنین مسئولیت بیمه گذار در قبال اشخاص ثالث بطور همزمان پوشش داده می شود، لذا در ذکر تقسیم بندی انواع بیمه بعنوان یک شاخه مستقل از آن یاد نمی شود چرا که این نوع بیمه در واقع هر سه بخش اموال، اشخاص و مسئولیت را دارا میباشد.