تعریف بارنامه و کاربرد آن در بیمه
بارنامه سندی است که توسط حمل کننده یا نماینده او امضاء می شود و بیانگر این است که کالاهایی که نوع، کمیت و شرایط آن ذکر شده است، برای حمل دریافت شده اند و یا بر روی کشتی که عازم مقصد مشخصی است بارگیری شده اند. بارنامه رسید کالا می باشد و بیانگر شرایط و مفادی است که تحت آن، کالا حمل می شود. بارنامه به عنوان یک سند کلیدی در کشتیرانی و حمل و نقل چند کاربرد دارد؛ اول این که نشان دهنده قرارداد حمل است؛ دوم رسید کالا محسوب می شود و سوم این که سند مالكيت كالا می باشد.
از آنجا که بارنامه، سند مالکیت است لذا طبق آن، به دارنده اش اجازه داده می شود بعد از رسیدن کشتی به مقصد، بار را از حمل کننده تحویل بگیرد. همچنین بارنامه به دارنده آن اجازه میدهد تحت ضوابط قرارداد حمل، در صورت فقدان کالا یا آسیب دیدن آن، ادعای خسارت کند. طبق قانون، مالكيت بارنامه برابر است با مالكيت كالا. يعنی دارنده آن مالک کالا شناخته می شود.
بارنامه ممکن است قابل معامله و انتقال باشد و لذا هر کس آن را داشته باشد، مالک کالا شناخته می شود. اگر غیر قابل معامله و انتقال به دیگری باشد، معمولا پشت نویسی شده و تنها یک مالک دارد که نام او ذکر شده است.
شیوه معمول این است که بارنامه در سه نسخه اصلی صادر می شود و در بندر مقصد تنها کافیست که دریافت کننده کالا، یک نسخه را که مربوط به اوست ارائه دهد. اگر بار به بندری غیر از مقصد تعیین شده در بارنامه منتقل شود، هر سه نسخه اصلی بارنامه باید ارائه شود.
گاهی اتفاق می افتد که بارنامه به موقع به بندر تخلیه نمی رسد. در مسیرهای کوتاه و مخصوصا در مورد کشتی های تانکر این مشکلی رایج است؛ زیرا ممکن است مواد نفتی در حالی که در کشتی در حال حمل می باشند چندین بار فروخته شوند. در این وضعیت حمل کننده هرگز نباید بار را بدون ارائه بارنامه تحویل دهد. یکی از انواع مهم بارنامه، بارنامه های دریایی است که انواع و تقسیم بندی های مختلفی دارد که به شرح زیر می باشد.
1- از نظر موقعیت کالا: بارنامه های دریایی از نظر موقعیت کالا، به بارنامه کالای بارگیری شده و دریافت شده تقسیم می شود. بارنامه دریایی کالای بارگیری شده نشان دهنده این است که کالا توسط متصدی حمل تحویل گرفته شده و در کشتی بارگیری شده است. بارنامه دریایی کالای دریافت شده نشان دهنده این است که کالا توسط متصدی حمل، برای حمل دریافت شده اما بارگیری نشده است. در عمل، بانکها از قبول چنین بارنامه ای خودداری می کنند مگر این که در قرارداد بین خریدار و فروشنده، اعتبار آن مورد پذیرش واقع شود.
۲- از نظر تعداد وسیله حمل: بارنامه های دریایی از نظر تعداد وسیله حمل به سه نوع تقسیم می شوند که شامل بارنامه دریایی مستقیم، بارنامه حمل مرکب و بارنامه سراسری است.
٣- بارنامه دریایی مستقیم برای حمل کالا از بندری به بندر دیگر بدون تغییر کشتی و ارسال مستقیم کالا به گیرنده استفاده می شود.
بارنامه حمل مرکب در مورد حمل کالا با بیش از یک نوع وسیله حمل و تحت حمل و نقل مرکب یا چند وجهی استفاده می شود، صادر کننده این نوع بارنامه ، یعنی متصدی حمل و نقل چند وجهی ؛ مسئولیت حمل از زمان دریافت کالا تا تحویل آن را بر عهده دارد.
تحت تأثیر شیوه حمل و نقل مركب، گروه های با Nvoc با NVOCC وارد فعالیت حمل و نقل شده اند. این متصدیان حمل، بارنامه را برای حمل کالا با کشتی یا وسیله حملی صادر می کنند که نه مالک آن هستند و نه اداره آن را بر عهده دارند و عمدتا در حمل کالا با کانتینر فعالیت می کنند زیرا گسترش استفاده از کانتینر برای حمل و نقل کالا باعث گسترش و تسهيل حمل و نقل مرکب شده است.
بارنامه سراسری مانند بارنامه مرکب است، اما زمانی صادر می شود که یک حلقه از زنجیر حمل و نقل، الزاما دریایی باشد.
٤- از نظر شرایط کالای مورد حمل: بارنامه های دریایی از نظر شرایط کالای مورد حمل به بارنامه های غیر مخدوش و مخدوش تقسیم می شوند. اگر در بارنامه ذکری از معیوب بودن کالا یا بسته بندی آن نباشد و به ضمیمه آن نیز یادداشتی نباشد، بارنامه تمیز یا غیر مخدوش یا بدون قید و شرط نامیده می شود. البته بارنامه باید دارای این شرایط باشد، در غیر این صورت ارزش و اعتبار خود را از دست می دهد. اگر در بارنامه صریحا در مورد نقص و عیب کالا یا بسته بندی آن نکته ای قید شده باشد آن را بارنامه مخدوش یا مشروط می گویند. در معاملات مبتنی بر اعتبارات اسنادی، بانک ها از قبول بارنامه های مخدوش خودداری می کنند.
5- از نظر نوع خدمات حمل و نقل: از این نظر، بارنامه های دریایی به دو نوع تقسیم میشوند بارنامه هایی که تحت خدمات منظم کشتیرانی قرار دارند. این نوع بارنامه ها برای محموله کشتی هایی صادر می شود که دارای بارنامه حرکت مشخصی بوده و مسیرهای مشخصی را طی می کنند.
بارنامه تحت خدمات کشتیرانی ترمپ برای کالاهایی که با کشتی اجاره ای حمل می شوند صادر می شود. حمل بار تحت این نوع بارنامه، تابع قرارداد چارتر (اجاره) می باشد. مثلا یک فردی کشتی را اجاره بلند مدت می کند و خود او که اجاره کننده کشتی است، از یک، دو یا چند صاحب کالا، کالا برای حمل دریافت می کند. در این صورت اجاره کننده اول، به هر یک از صاحبان کالا بارنامه می دهد نه این که با آنها چاتر پارتی تنظیم کند. این بارنامه ها تحت چارترپارتی صادر می شوند. این نوع بارنامه ها مورد قبول بانک ها نمی باشند مگر این که خلاف آن شرط شده باشد.
6- انواع دیگر بارنامه: دو نوع بارنامه دیگر وجود دارد که عبارتند از:
بارنامه ترانشیپ صرفا برای حمل کالا از طریق دریا بوده و کالا از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می شود و در آن مبدأ و مقصد محموله و همچنین نقطه انتقال کالا از کشتی اول به کشتی دوم و غیره مشخص می شود.
بارنامه حمل مرکب فیاتا (FBL): اتحادیه بین المللی کارگزاران بار آن را جهت استفاده عاملین حمل و نقل مركب تنظیم کرده است. بارنامه فیاتا می تواند به صورت بارنامه دریایی نیز صادر شود. بارنامه فیاتا حاوی آرم سازمان فياتا و اتاق بازرگانی بین المللی می باشد.
